je bent wat je eet - eet wat je bent: april 2014

De ‘natuurlijke’ zoetstof HFCS blijkt een metalen randje te hebben, en wel van kwik.

Een schokkende onthulling over glucose-fructosestroop op basis van maïsstroop, ook wel HFCS (High Fructose Corn Syrup) genoemd, een alomtegenwoordige zoetstof die wordt gebruikt in allerlei voedingsmiddelen van cola tot ‘gezonde’ tussendoortjes. Deze zoetstof blijkt kwik te bevatten dat onbedoeld tijdens het productieproces wordt toegevoegd.
Glucose-fructosestroop wordt zo veel gebruikt, en het spul is zo vervuild met kwik, dat de meeste mensen, zelfs wanneer ze zogeheten ‘natuurlijke’ voorbewerkte maaltijdonderdelen en tussendoortjes eten, gemiddeld zo’n 28,5 mcg kwik per dag binnen kunnen krijgen. De gemiddelde Amerikaan krijgt er jaarlijks maar liefst 19 kg van binnen.

Verder wijzen nieuwe onderzoeken erop dat het gebruik van glucose-fructosestroop een van de oorzaken is achter de toename van overgewicht in westerse landen zoals Amerika, Engeland en ook Nederland. (Zie ook het maartnummer van Medisch Dossier, jrg. 11, nr. 3.)
De maïsindustrie spreekt deze negatieve berichtgeving tegen, en dat is geen wonder wanneer we weten dat de maïsindustrie in de jaren zeventig min of meer van de ondergang werd gered doordat er een enzym werd ontdekt dat de glucose in maïssiroop kon omzetten in fructose. Hun argument is dat HFCS ‘natuurlijk’ is, omdat het afkomstig is van een geheel natuurlijke substantie zonder kunstmatige toevoegingen of ingrediënten. Dat doet de vraag rijzen wat we precies onder ‘natuurlijk’ verstaan.

*'De zoetstof blijkt kwik te bevatten en vormt wellicht een nog grotere bron van dit giftige zware metaal dan vis.'
*'Er is er niet veel fantasie voor nodig om te vermoeden dat een gedeelte van het zogenaamd verdwenen kwik in de HFCS zelf terecht is gekomen.'
*'Van de 55 producten die zij bij de plaatselijke supermarkt kochten, bleek eenderde kwik te bevatten.'
*'In Amerika gebruiken nog steeds vier van de acht verwerkingsbedrijven een technologie op basis van kwik.'
*'Hoge doseringen van welke vorm van kwik dan ook veroorzaken schade aan het hart, de nieren, de longen en het immuunsysteem.'

HET ZOETMAKENDE ZOET
De toepassing van glucose-fructosestroop, ook wel high-fructose corn syrup (HFCS) genoemd, ofwel maïsstroop met een hoog fructosegehalte, heeft een hoge vlucht genomen in de voedingsindustrie. Maar uit recent onderzoek komt naar voren dat het als bron van kwik wellicht nog riskanter is dan vis.

In de voedselbewerkingsindustrie is sinds de jaren tachtig een stille revolutie aan de gang; eentje die wel eens schadelijk zou kunnen kan zijn voor de gezondheid en die tot overgewicht zou kunnen leiden. Uit recent onderzoek blijkt zelfs dat hij ook verantwoordelijk zou kunnen zijn voor de leer- en gedragsproblemen die we tegenwoordig zoveel vaker zien bij kinderen.

De afgelopen dertig jaar zijn de voedingsfabrikanten geleidelijk sucrose als zoetmaker van voeding en dranken gaan vervangen door glucose-fructosestroop, ofwel HFCS, zoals het in de Verenigde Staten heet (High-Fructose Corn Syrup). In 1970 was meer dan 83 procent van de zoetstof die in in de VS werd gebruikt, nog sucrose. Maar volgens OU (Orthodox Union) Kosher, een Amerikaanse non-profitorganisatie die nagaat of voedsel kosjer is, bevatte in 1997 nog maar 43 procent van de voedingsmiddelen en dranken sucrose en werd er voor 57 procent glucose-fructosestroop gebruikt.

Fructosestroop wordt meestal gemaakt van maïs en is goedkoper dan suikers die uit bieten worden gemaakt. De voedingsindustrie is er dol op omdat de stof de producent vele voordelen biedt boven traditionele zoetstoffen. Zo blijven producten er langer door houdbaar, laat hij zich gemakkelijker mengen met vloeistoffen en behoudt hij de zoete smaak beter dan gewone suiker. Om die reden werd de stof al heel vroeg gebruikt in Coca Cola, Pepsi en andere frisdranken. Ook gaat hij ‘vriesverbranding’ of rijpvorming tegen doordat hij kristalvorming voorkomt. Daarom wordt de stof veel gebruikt in diepvriesproducten zoals roomijs. Verder geeft de zoetstof bij het bakken een mooie bruine kleur aan cake, gebak, brood, crackers en ontbijtproducten. En het belangrijkste is natuurlijk dat de productie vele malen goedkoper is dan die van andere zoetstoffen.

OVERGEWICHT EN DIABETES
Tegenwoordig zit glucose-fructosestroop in vrijwel alle bewerkte voedingsmiddelen, van Coca Cola, Pepsi, ontbijtkoek, de Cornflakes en andere ontbijtproducten van Kellog’s tot ijs van Ben & Jerry’s, groentesoep van Campbell, bewerkt brood en gebak, Ocean Spray Cranberry sap en heel veel andere producten. Het mooiste is wel, aldus de voorstanders, dat de stof zowel natuurlijk als veilig is. Die opvatting wordt gedeeld door de meeste wetenschappers en voedselautoriteiten.

Toch zijn er critici die geloven dat producten met glucose-fructosestroop een directe oorzaak zijn van overgewicht en diabetes. Terwijl de discussie voortgaat over de vraag of glucose-fructosestroop een oorzaak is van het groeiende aantal mensen met overgewicht en diabetes, is in een recent onderzoek een veel ernstiger gezondheidsprobleem aan het licht gekomen: de zoetstof blijkt kwik te bevatten en vormt wellicht een nog grotere bron van dit giftige zware metaal dan vis.

GLUCOE-FRUCTOSESTROOP
Hoewel de voedselautoriteiten nog steeds vinden dat glucose-fructosestroop een veilige toevoeging aan voedsel is, hebben andere onderzoekers bewijzen gevonden die duidelijk in de richting wijzen van het tegendeel. Een van die onderzoekers was Renée Dufault, die in 2005 kwik vond in negen van de twintig monsters van glucose-fructosestroop die ze van verschillende productiebedrijven had verzameld. De Amerikaanse voedselautoriteit FDA (Food and Drug Administration) reageerde helemaal niet op haar bevindingen, waardoor ze zich gedwongen zag met haar informatie naar de media te gaan, toen ze vorig jaar met pensioen ging.

Dufault had kwikgehaltes gevonden van 0,005 tot 0,570 microgram per gram glucose-fructosestroop. Aangezien de gemiddelde Amerikaan per dag 50 g van deze zoetstof binnenkrijgt, krijgt hij waarschijnlijk onbewust tot wel 28,5 mcg kwik binnen. Kwik is het giftigste metaal dat we kennen. Wanneer we weten dat een standaard Cola-blikje van 300 ml ruim 8 theelepels glucose-fructosestroop bevat, is het duidelijk waarom bewerkte snacks en frisdrank met gemak een veel grotere bron van kwik kunnen vormen dan vis1.
Maar hoe is die kwik eigenlijk in de productmonsters met HFCS gekomen? Hoewel de voorstanders van glucose-fructosestroop deze zoetmaker beschrijven als ‘natuurlijk’, is hij dat helemaal niet. Andere zoetstoffen zijn gebaseerd op rietsuiker en bietsuiker, maar glucose-fructosestroop wordt gemaakt van het zetmeel van maïs. Hij is het resultaat van een reeks industriële processen.

HET BEWERKINGSPROCES
In 1957 ontdekten onderzoekers een enzym waarmee glucose uit maïsstroop kon worden omgezet in fructose. Pas in de jaren zeventig werd dit proces vervolmaakt waarmee de weg geplaveid was voor de massaproductie van glucoe-fructosestroop. Het proces omvat verschillende stappen en drie verschillende enzymen: het resultaat is een siroop met 90 procent fructose. Dat wordt vervolgens gemengd met onbehandelde glucosestroop tot een mengsel met ofwel 42 procent (glucose-fructosestroop) ofwel 55 procent (fructose-glucosestroop) fructose.

Momenteel zijn er wereldwijd zo’n 50 productiebedrijven die HFCS maken. De installaties van deze bedrijven, beter bekend als chlooralkali-installaties, gebruiken nog steeds natronloog (natriumhydroxide) bij de productie van HFCS, een verouderde vorm van verwerking die in sommige bedrijven al is vervangen door een veiliger methode. Andere voedingsingrediënten, zoals citroenzuur, worden ook in deze fabrieken geproduceerd.
Het natronloog wordt gemaakt met procédés waarbij kwik wordt gebruikt. Regelmatig melden fabrikanten dat een gedeelte van het kwik op mysterieuze wijze is verdwenen. Zo melden in 2000 de vier Amerikaanse bedrijven die nog steeds natronloog gebruiken, elk een onverklaarbaar verlies van soms wel zeven ton kwik. Drie Engelse bedrijven melden een soortgelijk verlies, maar de milieu-organisatie Oceana aldaar denkt dat het kwikverlies helemaal niet zo mysterieus is, maar dat het kwik geloosd wordt in de lucht en de watervoorzieningen. Deze organisatie bracht in januari 2005 het rapport Poison Plants (Gifinstallaties) uit waarin ze de drie Engelse bedrijven ervan beschuldigt verantwoordelijk te zijn voor eenderde van de totale kwikemissie in de lucht en bijna de helft van alle emissie in de watervoorzieningen van Engeland.

Toch verklaart deze uitstoot van kwik in het milieu maar een fractie van het totale ‘verlies’ aan kwik. In 2003 meldden negen van de installaties wereldwijd waar kwik gebruikt werd, dat er 8 ton kwik in de lucht en het water waren afgescheiden. Daarmee konden ze nog niet verklaren waar de overige verdwenen 30 ton gebleven was, die ze aan het Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) gemeld hadden voor het jaarrapport van dat bureau2. Gezien deze feiten en de rommelige veiligheidsprocedures is er niet veel fantasie voor nodig om te vermoeden dat een gedeelte van het zogenaamd verdwenen kwik in de HFCS zelf terecht is gekomen, zoals Dufault en haar collega's ontdekten.

KWIK SNACKEN
De bevindingen van Dufault en haar collega's waren voor dr. David Wallinga en andere onderzoekers van het Institute for Agriculture and Trade Policy (IATP), een onafhankelijke lobbygroep in Minneapolis, aanleiding een aantal veel verkochte frisdranken en tussendoortjes te kopen die met HFCS gezoet waren, en ze te testen op kwik (zie het kader op p.xx [ kader 4]). Van de 55 producten die zij bij de plaatselijke supermarkt kochten, bleek eenderde kwik te bevatten, waaronder producten van Quaker, Kraft en andere bekende merken die internationaal verkrijgbaar zijn, ook in Nederland.

Het gehalte kwik varieerde enorm. Het hoogste gevonden gehalte was twee keer zo hoog als het laagste. De grootste hoeveelheid werd gevonden in barbecuesauzen, terwijl colasoorten en frisdranken geen kwik bevatten. Maar Wallinga en de andere IATP-onderzoekers benadrukken dat hun bevindingen maar een momentopname zijn op basis van een enkele aankoop. Zie hun rapport van januari 2009 getiteld Not So Sweet: Missing Mercury and High Fructose Corn Syrup (Niet zo lekker: onverklaard kwikverlies en glucose-fructosestroop). Bovendien geloven zij dat de fabrikanten van de snacks en dranken waarschijnlijk niet eens weten dat hun producten kwik bevatten of zelfs maar dat er natronloog wordt toegepast bij de productie van hun zoetstoffen. Natronloog ontstaat in een proces waarbij kwik wordt gebruikt. Afgaand op de website van de Britse branchegroep van producenten van HFCS heeft de IATP waarschijnlijk gelijk.

Op die website (www.highfructosecornsyrup.co.uk) herhaalt deze groep de uitspraak van de FDA dat HFCS een ‘natuurlijk product is, aangezien de enige twee componenten van HFCS glucose en fructose zijn. Dat zijn beide suikers die in de natuur voorkomen en het zijn de twee suikers die samen de disaccharide sucrose vormen, algemeen bekend als suiker’. Deze bewering klopt in zoverre dat de zoetstof inderdaad een bewerking is van maïsstroop, een natuurlijk product met veel glucose, dat echter in zijn oorspronkelijke vorm geen fructose bevat. En dat laatste vermeldt de site dan weer niet. Er zijn industriële processen nodig om fructose in de maïsstroop te krijgen. Fructose is dus wel ‘natuurlijk’, maar niet als onderdeel van maïsstroop.

RESPONS VAN DE INDUSTRIE
De Amerikaanse maïsproducenten hebben als groep enorm geprofiteerd van de explosieve groei van de toepassing van HFCS. Het verbaast dus niet dat de branchevereniging, de Corn Refiners Association (CRA), heel snel de bevindingen van Dufault heeft verworpen. Maar ze reageerde niet op het onderzoek van de IATP waarbij werd ontdekt dat er kwik voorkwam in een substantieel aantal tussendoortjes die met HFCS waren gezoet. De voorzitter van de CRA, Audrae Erickson, zegt dat het onderzoek van Dufault gebaseerd is op ‘verouderde informatie waarvan de geldigheid twijfelachtig is’. Zij beweert dat de industrie al jaren kwikvrije verwerkingsinstallaties gebruikt. Maar volgens de IATP gebruiken in Amerika nog steeds vier van de acht verwerkingsbedrijven een technologie op basis van kwik. Wereldwijd kunnen er nog veel meer bedrijven zijn met installaties die kwik nodig hebben.

Erickson meldt ook dat de FDA reeds in 1983 heeft gesteld dat HFCS veilig is, en in 1996 nog een keer. Maar de FDA werd pas in 2005 geconfronteerd met de bevindingen van Dufault en heeft sinds die tijd geen nieuwe uitspraak gedaan over de veiligheid van HFCS. Erickson rondt af door de claim te herhalen dat HFCS ‘natuurlijk’ is omdat de stof geen kunstmatige of synthetische ingrediënten of toevoegingen bevat. Het gaat echter nogal ver om een product 'natuurlijk' te noemen dat door drie, weliswaar enzymatische, maar industriële processen ontstaat. Volgens Michael Jacobson, directeur van het Center for Science in the Public Interest, een Amerikaanse belangengroep op het gebied van voeding, ‘kun je iets niet natuurlijk noemen wanneer je de moleculaire structuur van de stof hebt veranderd'. Hij vindt dat HFCS tot de groep kunstmatige zoetstoffen zou moeten behoren.

DE KWIKBELASTING
Wij als gewone burger denken zo ongeveer te weten aan hoeveel kwik we blootstaan doordat we weten hoeveel vis we eten en hoeveel amalgamen vullingen we hebben. Maar we blijken nooit rekening gehouden te hebben met de extra belasting door kwik die we wellicht nietsvermoedend binnenkrijgen door ons eten en drinken. Als de analyses van Dufault en haar collega's kloppen, slikt de gemiddelde burger nog eens 28,5 mcg kwik extra per dag. Dat getal kan onder tieners nog hoger zijn, aangezien zij vaak meer snacks en frisdranken gebruiken.

Er zijn echter critici die Dufault en de IATP ervan beschuldigen angst te zaaien. Zo zegt toxicoloog Carl Winter van het Foodsafe Program aan de Universiteit van California in Davis dat de giftigste vorm van kwik methylkwik is, de vorm die in vis zit. Deze vorm wordt namelijk het gemakkelijkst door het lichaam opgenomen. Mogelijk hebben Dufault en Wallinga elementaire kwik gemeten, zegt hij, dat minder gevaarlijk is.
Dat mag zo zijn, maar er bestaat geen ‘veilige kwik’. Hoge doseringen van welke vorm dan ook veroorzaken schade aan het hart, de nieren, de longen en het immuunsysteem (zie kader op p.xx [kader2]). Bovendien kan deze onverwachte bron van kwikbelasting door tussendoortjes en frisdrank wel eens een bijdragende factor zijn voor de alarmerende stijging van het aantal gevallen van ADHD (aandachttekortstoornis met hyperactiviteit), autisme en gedragsproblemen bij onze kinderen.

Zoals Wallinga van IATP zegt: ‘Voor mijzelf luidt de boodschap dat deze stof [HFCS] eigenlijk een prima te vermijden, overbodige blootstelling aan kwik vormt.'
Bryan Hubbard
1 Environmental Health, 2009; 8: 2; doi: 10.1186/1476-069X-8-2
2 68 FR (Federal Register) 70904

HFCS EN OVERGEWICHT
Een aantal wetenschappers is er sterk van overtuigd dat de komst van glucose-fructosestroop (High Fructose Corn Syrup ofwel HFCS) een aanzienlijke rol heeft gespeeld bij de epidemie van overgewicht die in veel landen zo duidelijk is. Frustrerend genoeg voor hen is het echter nog niet mogelijk een direct causaal verband aan te tonen. Wel zijn er de landelijke gezondheids- en bevolkingsstatistieken die hun punt lijken te ondersteunen.
Tussen 1970 en 1990 nam de consumptie van HFCS door mensen met 1000 procent toe, terwijl in diezelfde periode het percentage overgewicht in de Amerikaanse bevolking steeg van 23 naar 30 procent. Aangezien HFCS in die periode de enige verandering in het eetpatroon van enig belang was, is het volgens hen redelijk aan te nemen dat deze stof een grote rol heeft gespeeld in de overgewichtcrisis.

Bij een onderzoek onder 1400 basisschoolkinderen bleek ongeveer eenderde van de calorieën die zij innamen, te bestaan uit toegevoegde suikers in plaats van de suikers die van nature in fruit en groenten zitten1. Bovendien meldde de Corn Refiners Association dat de gemiddelde Amerikaan in datzelfde jaar meer dan 19 kg HFCS had geconsumeerd.
Dr. George Bray, diabetesspecialist aan het Pennington Research Center aan de Universiteit van Louisiana, is overtuigd van het verband tussen HFCS en overgewicht2. Hij heeft een nieuwe verklaring gevonden voor de manier waarop HFCS ons dik kan maken. Hij zegt dat ons lichaam de fructose in HFCS anders verwerkt dan gewone tafelsuiker. ‘Gewone suiker geeft het lichaam signalen van "verzadiging", terwijl fructose en HFCS dat niet doen,’ zegt hij. Met andere woorden: we worden niet misselijk van te veel HFCS, terwijl we van gewone tafelsuiker snel een verzadigd gevoel krijgen.

Deze opvatting wordt ondersteund door onderzoek van Peter Havel aan de Universiteit van Californië in Davis. Hij heeft ontdekt dat het lichaam fructose op een manier omzet die gewichtstoename bevordert. Fructose zet het lichaam namelijk niet aan meer insuline en leptine te maken, hormonen die helpen de eetlust te remmen. Tevens vertraagt hij niet de productie van hormonen die het hongergevoel doen toenemen3,4. Maar tot op heden heeft niemand kunnen vaststellen dat HFCS inderdaad de grootste boosdoener is achter overgewicht.
Het Center for Food, Nutrition and Agriculture Policy aan de Universiteit van Maryland heeft een panel van experts opgesteld om alle theorieën en beweringen te bekijken. Hun conclusie was dat alle bewijzen ofwel onbetrouwbaar waren of niet eenduidig, en dat er geen onderzoek was naar HFCS en de algemene sucroseconsumptie5.

Ook uit onderzoek aan de Universiteit van Rhode Island kwam geen overtuigend bewijs dat HFCS schadelijkere effecten had dan andere geraffineerde suikers. Ook vonden ze geen verschillen tussen de metabole respons van het lichaam van slanke vrouwen op HFCS en op sucrose6.
Dat lijkt dan ook het echte punt te zijn: alle geraffineerde suikers, of het nu fructose, sucrose of HFCS betreft, zijn slecht voor ons en kunnen we beter vermijden. Een extra reden is de nieuwste bevindingen van Dufault en de IATP (zie hoofdartikel) dat HFCS vervuild is met kwik.

Sommige artsen adviseren diabetespatiënten fructose te gebruiken, omdat ze denken dat de stof een veiligere vorm van suiker is. Het heeft namelijk geen negatieve invloed op de regulering van bloedglucose. Maar voedingsdeskundige dr. Alan Gaby waarschuwt dat dit geen goed advies is. Fructose kan een slechte invloed hebben op andere aspecten van de stofwisseling en hij speelt een sleutelrol bij het verouderingsproces, zegt hij. Bovendien kan de stof de problemen van de ogen, vaten en nieren vergroten die bij diabetici al groot kunnen zijn. Verder kan fructose darmproblemen, zoals diarree, veroorzaken en zou het juist verantwoordelijk kunnen zijn voor de huidige toename van het aantal mensen met diabetes, overgewicht en leververvetting die niet door alcohol is ontstaan7

1 Nutr Rev, 2005; 5: 133-157
2 Am J Clin Nutr, 2004; 79: 537-543
3 Am J Clin Nutr, 2008; 87: 1194-1203
4 J Clin Endocrinol Metab, 2004; 89: 2963-2972
5 Crit Rev Food Sci Nutr, 2007; 47: 561-582
6 Nutrition, 2007: 23: 103-112
7 Altern Med Rev, 2005; 10: 294-306

Bron vertaling (met dank!): WijWordenWakker

woensdag 30 april 2014

ben jij in balans?

ziekmakend zoet